Доклад на тему аьсет халкъа йо1
Обновлено: 30.06.2024
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
Работа написана на русском и ингушском языках.
Ф.И.О. участника - Эсмурзиева Дали Азаматовна
Возраст - 17 лет
Педагог - Жаниева Фатима Мухаметовна
Республика Ингушетия, г.Магас,386001,пер.Бокова1,
Кавказа Турпал - Тутаева Аьсет.
Фашисташа къиза сийнача медицински1илмай кондидатах,майорах Тутаева Аьсетах дола муг1араш. Сийлахь - боккха Даьй - мехка т1ом хьайнача шера Ленинградски медицина институте ший лора говзал лакхъеш хиннай Тутаев Идриса йо1- Аьсет. 1929 шера т1ехдика Ростовера медицински института а яьккха, медицински 1илмай кондидат а йолаш к1оарга лорий дешар дийша, лакхерча говзала специалист хиннай из. Ленинградски эксперементальный института микробиологе кафедра аспирантка из йолаш, т1ом а хьайна, ший ло1амаг1а т1ем т1а човнаш яьча наха дарба де яхай Аьсет. Кхаь шера т1ема госпиталашка дийнахь а бийсан а т1ем т1а човнаш яьча наха операцеш еш ,б1ухой к1алхарбаьхаб цо 1оажалах, 1944 шера 24-г1ча октябре човнаш яь нах д1а- хьа кхувлаш йолча машинашца из йизза унахой а болаш, йоаг1аш хиннай Аьсет а цунца цхьана болх беш хинна лораша Буланенко а, медсестра Соловьева а. Царца цхьана медслужба майор Тутаева Аьсет а йолаш. - Хьаала, шоаш мича долхар а малаг1ча т1ема даькъера да а, яхаш, бала бихьаб царга фашисташа. Кхы акхаргара х1ама ховргдоацилга шоашта хайча, йийтта ийрчабаьхаб кхалнах а човнаш яьраш а.
Аьсет санна болча мехкарех оалаш хиннад вай даьша, ший къаман сий лакха лоаттаду кхалнах аьле. Хиннар иштта да. "Колодно" яхача юрта йистте фашисташа юхасоцаяьй лораш шоаш б1абугш йола машин. Т1ера 1о а ваьнна, царех кхоъ лораш хьалъохка веннав, юхебисараш лорашкара лоткъам эца айттаб, Аьсет бос баха, г1аьрахоша етташ этт1аяь коч а йолаш йист ца хулаш лаьттаб.
- Аз эггара т1ехьара ях хьога!- т1ачувхаш хиннав цунна Гитлера б1ухо. Из кхы йист ца а хинн, кертах топа бухь техаб ц Аьсета. Сакхетам чура яьннай Аьсет. Ц1еша хьалбиза ший корта низткъа хьал а айбаь , шийца цхьана лорашка халла оаладеннад Аьсета: - Маьрша 1алда шо, са доттаг1ий.
Цига Аьсет хьалъэллачул, цунца хинна лораш - кхалнах а хьалъэхкаб фашисташа. Иштта хиннай г1алг1ай денал долча йо1о Тутаева Аьсета т1аийца 1оатал. Вай г1алг1ай къам дийна мелдолча хана вайна йицлургйоаца лар укх дунен т1ара йита д1аяхай и сийдола йо1. Вай Даьхе. вай кортамукъале бахьаш ший са д1аденнад цо. Цу кица вай ма1ан дича т1емо наха зе деш хилар, нах боабеш хилар вайна гучадоал. Ц1аккха а ма хилба т1ом. Даиман машар хилба вай мехка. Вай г1алг1ай къам дийна мел долча хан цун ц1и йицлургьяц. Вай декхар да цу Тутаева Аьсета а иззамо 1ем т1а майрал гойтараш биц ца болийташ, цар воашта яьккхача парг1атонах хам а беш воай мохк а тоабеш д1аахар.
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
Описание презентации по отдельным слайдам:
Г1алг1ай кхалнах-турпалаш Г1алг1ай кхалнах-турпалаш бувцача хьоахабе беза, аьнна хета сона: Долакха – Юрта Деникин ший б1уца т1аг1ертача хана, цига т1емахошта г1о деш хинна Далгнаькъан Оалмаза Кхоази. Иштта Сийлахь – Боккхача Даьхен т1ем т1а ший денал гойта йола Тутанаькъан Аьсет. Х1аьта таханарча ден турпалех я аьнна хет сона, вай Совтнаькъан Зарифа. Цун турпалал да ала йиш я. Хоарцан духьала хилар, из д1аала денал цун тоар. Массехана лакха латтийла вай кхалнаьха сийле.
Х1аьта тахан са безам ба Тутанаькъан Аьсетах дувца. Тутанаькъан Аьсетах яздаь муг1араш дешаргда аз. Осминаькъан Хьамзат
Т1ома хьайна ха Сийлахь-Боккха Даьй-мехка т1ом хьайнача хана Ленинградски медицина институте ший лора говзал лакхъеш хиннай Тутаев Идриса йо1 – Аьсет. 1929 шера т1ехдика Ростовера медицински института а яьккха медицин-ски 1илмай кондидат а йолаш к1оарга лорий дешар дийша, лакхерча говзала специалист хиннай из.Ленинградски экспериментальный инсти-тута микробиологе кафедра аспирантка из йолаш, т1ом а хьайна, ший ло1амаг1а т1ем т1а човнаш яьча наха дарба де яхай Аьсет. Кхаь шера т1ема госпиталашка дийнахь а бийсан а т1ем т1а човнаш яьча наха опе-рацеш еш, б1ухой к1алхарбаьхаб цо 1оажалах, 1944 шера 24-г1ча октяб-ре човнаш яь нах д1а-хьа кхувлаш йолча машинашца из йизза унахой а болаш, йоаг1аш хиннай Аьсет а цунца цхьана болх беш хинна лораш а.
Унахошта дарб деча хана.
Сийдола йо1! Цига Аьсет хьалъэллачул т1ехьаг1а, цунца хинна лораш – кхалнах а хьалъэхкаб фашисташа. Иштта хиннай г1алг1ай денал долча йо1о Тутаева Аьсета т1аийца 1оажал. Вай г1алг1ай къам дийна мелдолча хана вайна йицлургйоаца лар укх дунен т1а йита д1аяхай из сийдола йо1. Вай даьхе.Вай кортамукъале бахьаш ший са д1аденнад цо. Вай г1алг1ай къам дийна мел долча хан цун ц1и йицлургьяц. Вай декхар да цу Тутанаькъан Аьсета а иззамо т1ем т1а майрал гойтараш биц ца болийташ, цар воашта яьккхача парг1атонах хам а беш, воай мохк тоа а беш дахар. Даиман машаре хилда вай вахар.
Краткое описание документа:
Данная презентация является приложением к конкурсу Гимназе Сув. Асият Идрисовна Тутаева (1902 или 1905 — 29 октября 1944) — советский ингушский врач, кандидат медицинских наук, майор медицинской службы. Героически погибла в 1944 году.Родилась в Насыр-Корте, получив имя Эсет (Асият). Приходилась внучкой генералу армии Российской Империи Бунухо Базоркину. Получила среднее образование во Владикавказе. Выучилась на врача в 1924—1929 годах в Ростове-на-Дону. В определённый момент времени Асият и её сестра Нина составляли половину всех ингушских женщин с высшим образованием (которых было всего четыре) [1] . Работала врачом в Базоркино [2] , затем переехала в Ленинград. Кандидат медицинских наук (1936). Специализировалась в лечении инфекционных заболеваний. Стала первым учёным-медиком из Чечено-Ингушетии и автором 11 научных работ. Перед войной готовила докторскую диссертацию, которую не успела защитить.
23 июня 1941 призвана в армию, работала военным врачом под Ленинградом, на Воронежском и 1-м Украинском фронтах. В 1944 году при передислокации госпиталя попала в плен к немцам (по другим данным к коллаборационистам). После пыток была ими казнена у селения Колодно Збаражского района [3] Тернопольской области Украины.
План открытого мероприятия.Литератрно-музыкальная композиция.Г1алг1ай мотт-къаман мотт.
Г1алг1ай мотт - наьна мотт – къаман мотт.
ший мотт хар мел лоарх1аме да дешархошта гучадаккхар;
мета хозал, цун к1оаргал дешархошта гучаяккхар;
бокъонца бола шоай къаман патриоташ кхебар.
Класса кийчо:
дешархой сурташ,плакаташ, книжкай журналий
хьокхам, докладаш
Доска т1ара йоазув:
Мотт – къаман юкъара ганз. Х1ара саго
ший мета хам бе безза, сий де деза.
Хоастабе наьна мотт, хоастае Даьхе,
Кхебе, хозбе, шак1а санн ц1енбеш,
Кердадаккха, илли ала,
Оаз яхийта – мерза ба наьна мотт
Лерга хезача…
I Хьехархочун дош.
Иштта хетачарна дика хьокхам хургба аьнна хет сона вай в1ашаг1кхетарах.
Наьна мотт!Мел деза дешаш да уж х1ара сага. Ма дукха х1ама чулоац цу шин дешо. Цунца дувзаденна да вай вахар: вай хьаькъал, кхетам, вай культура. Наьна меттаца дувзаденна да вай эхь- эздел, г1улакх, сийрдача кхоаненга сатувсар.Мотт вай къаман эггара йоаккхаг1а йола ганз я. Из дег1аихаб баг1ахбувцамца, мах баь варгвоацаш хоза а, б1аьхий а, боккха лорх1ам болаш а ба г1алг1ай мотт. Тахан доккха баркал а оалаш дагабоха беза вайна вай метта хьалхара йоазув кхеллараш: Мальсагов Кураза Зоврбик, вай меттала эггара хьалха йоазув даьраш Беков Дордаг1а Тембот, Озиев Илеза Ахьмад, Озиев Исма1алий Салман. Мах баь варгвоцаш , ч1оаг1а лоарх1аме болх ба цар баьр. Ди бийса ца къувсаш вай йоазон мотт дег1аболабеш, из наха 1омабеш яьккхай цар шоай йоаккха ха.
Халкъа мукъам хоз.
II Мероприяти дешархоша д1ахо д1ахьо.
I Ведущи
Священных слов, заветных, дорогих,
Не так уж много среди слов других.
Так и язык единственно – земным
Стал для тебя с рождения – родным.
Ничто на свете не сравнится
С тем языком, что мог пробиться
В твоих устах, с рожденья лет,
Что для тебя, как божий свет.
II Ведущи
Вай дегаш детталу г1алг1ай мотт бувцаш,
Вай дегаш детталу г1алг1ай мохк безаш.
Тха бочал, фарал, илли – Г1алг1айче,
Иразе, беркате яхийла хьо.
Сийлахьа Г1алг1айче – эздела Даьхе,
Ноаноша хьийста беркате мохк.
Турпала Г1алг1айче – денала Даьхе,
Вай даьша лорабаь къонахий мохк.
I Ведущи
Где б ни был ты, заслышав речь родную
Ты тут же вспоминаешь твердь земную,
Где ты родился, жил и рос,
То есть Отчизна, близкая до слез.
Любой язык сам по себе велик,
Но всех роднее, знай, родной язык.
Родная речь, язык и слово,
Они и есть твоя основа.
II Ведущи
Майрала доага дог – х1аране кер чу,
Эздела г1алаш – х1арне дег чу,
Адамлен мерза са– дошо Г1алг1айче,
Къонахий Даьхе – кура Г1алг1айче.
Вай маьша дахалда г1алг1ай мотт бувцаш,
Вай г1оза дахалда яхь лелош,
Иразе яхийла нана Г1алг1айче,
Кортмукъа яхийла нана Г1алг1айче.
I Ведущи.
Дукха метташ да укх дуненен чу, къаман викалашка хьажжа доккхий а да уж, масала китайций мотт е инглисий мотт, х1аьта г1алг1ай мотт з1амига ба яхалга дац из, г1алг1ай мотт г1алг1аш бувц. Фу хургда т1аккха вай а из ца бувций? Мотт д1абаргба.Кхыча къаман наха вай мотт лора а бергбац е из 1ома а бергбац, бокъалдар аьлча вай воаш из лоарх1аш ца хилча лоарх1аб а бац.
II Ведущи
Дунен метташта юкъе къаьнаг1чарех ба вай мотт.Бале а йоазув 1921 шера мара даьннадац, цудухьа вай мета дукха эшам хиннаб цох.Эггара хьалхара вай метта йоазув даьрех ба Мальсагов Кураза Зоврбик, Беков Тембот, Озиев Салман, Осмиев Хьамзат кыбараш а, цар хьийга къа зехьа доаде йиш яц вай. Мотт эшаш ба – из вай сакхетам, къаман са , ганз я. Дош даша мо, меттахьа дуж г1алг1ай меттала. Лерг хьеста цун ясмален оаз хезача мишта 1елургвар из 1ома ца беш. К1оарга тахка х1ара деша ма1ан, хье ма хиллара хьо байзача, мала вусаргвар хьо беза ца луш?
Мальсагов К.З. вахарах а цо леладаьча балхех а хоам бу дешархочо.
I Ведущи.
II Ведущи
I Ведущи
Г1алг1ай поэташа шоай стихашца хестабаьб вай мотт, х1анз са новкъосташа ешаргья шоана вай метта хетаяь байташ.
IV Дешархоша стихаш еш.
1 Наьна мотт.
Дега гарга ба хьо сона,
Са хьамсара г1алг1ай мотт,
Деша говзал сона енна,
Бицлургбоаца г1алг1ай мотт.
Эггара хьалха сай наьнага
Со хьо бувцаш йистхиннав,
Бера хана 1а нахага
Со харца ца ле 1омаваьв.
Наха хьаг1е хилва аьннаp
1а со новкъа ваьккхавац,
Ийрча,чамза хилда аьнна,
Сона иллеш деннадац.
Нагахь арг1а йоацар дувце,
Меттаза, чамза из хургбар.
Наха дика оалаш беце,
Симал къахьаг1а хетаргбар.
Къаьда, хьаьнала из бецаре,
Вай мотт хьана эшаргбар?
Меттахь оалаш уж децаре,
Дешаш сенна дезаргдар?
Дега гарга ба хьо сона,
Са хьамсара наьна мотт,
Деша говзал сона енна,
Бицлургбоаца г1алг1ай мотт.
2 Г1алг1ай мотт
Г1алг1ай мотт, со кхеваь мотт,
Са даь, наьна дошо мотт,
Зизай хозал, баьций мутт
Денна 1а са дег чу лутт.
Хьона аз сай корта бетт
Со хьа к1оаргал йовза г1ертт…
Х1анаб хьо,аз хьога хетт
Малх мо лепаш,сийрда, ц1ена?
Х1ара дош хьа дегах лет,
Сица, ц1ийца хоттаденна.
Хьо, ца ховчоа къе ба мотт,
Дала безбаь г1алг1ай мотт.
Хьона деннад сибат, куц,
Замо шаьрбаьб,хьекхаш гам.
Хьо ца хилча сена дувц,
Бовргбар дуненцара чам.
Цудухь беза лелабаьб,
Цудухь безаш хьалкхебаьб
Даьш шоай дезал, Даймохк лорош,
Ноаноша шоай ага теркош,
Ахархочо гота йоаккхаш,
Йо1о говза маха боаккхаш,
Мухажарий оаг1ув лувцаш,
Бус оаламаш, фаьлгаш дувцаш,
Маьлха з1анарашца бувцаш,
Нажарга т1а аьшк мо тувсаш,
Г1алг1ай мотт, са халкъа мотт,
Дала безбаь байта мотт.
Аз г1алг1ай мотт лебу.
Аз г1алг1ай мотт лебу
Са къамо из шаьра бувцандаь.
Г1алг1аша цунца беркат кхеду…
Шоай вахар цунах доаландаь
Ширача замалахь денз,
Мел хинна дика – во.
Кар- кара эцаш, багахбувцамца…
Г1алг1аша эздий, камаьрша бийца,
Бухсоццаш беркате г1алг1ай мотт,
Хьа сийле яхаргья массаза.
Г1алг1ай мотт хьоца да,
Са къаман вахаре мел хиннар…
Сий, беркат, эздел, денал, сабар.
Г1алг1аша шун т1а хьаьша везвеча,
Эздий бувца, хьамсара г1алг1ай мотт …
II Ведущи
Г1алг1ай къам, еррига Г1алг1айче тахан къаман культурай ганз дийнъеча, уж юха меттаоттаеча г1улакха бала болаш хила деза .Из да 1алаьмате лоарх1аме,кхоачашде хала, чоалхане дош. Вай даьша, мела халонаш шоашта т1акхаьча яле а, шоай мотт лакхерча дарже лоттабаьб, г1алг1ай мотт бувцаш хезача сапарг1та доалаш, дега дикахетар хулаш хиннад.
I Ведущи
Цхьаккха х1ама гонахьа доацаш, мехках баьха кхойтта шу доаккхаш шоай мотт, культура дег1айоалаеш къахьийгад вай даьша. Цу кхойтта шера царна дагадаьллар дар сихаг1а Г1алг1ай мехка ц1оабоаг1аргбола оамал лахар, нана Даьхе б1аргагор из дар цар массаза а дага кхаьбар .Малаг1а да цун бахьан, даьшта иштта езаш хиннай Даьхе, х1аьта вай заманхошта езаций из? Цар яхь хиннай, вай еций яхь?Царна бийзаб шоай мотт, вайна безаций г1алг1ай мотт?
II Ведущи
I Ведущи
Шоана фу хетт укх хьалах мотт х1аччий балар да ер, е вай х1аччий далар да? Х1анз вай хьожаргда мишта хов шоана г1алг1ай мотт.
1 Дукхаг1а кицаш хьана хов хьожаргда вай.
2 Малаг1а ловцаш хов шоана?
3 Ц1ераш яхал г1алг1ай поэтийи йоазонхойи.
4 Масса алапех латт г1алг1ай алфавит?
5 Малаг1а газет да эггара хьалха кепадетташ арадаьннар, малаг1ча шера
Массане а цхьана ховли довзалеш дашх.
VI Дешархоша д1ахо стихаш еш.
Г1алгай мотт.
Ло1ам болаш къаьста е ло1ам боацаш,
Халкъах,мехках дог лазачоа
Дегаг1оз хул, кхы йоккхаг1а йоацаш,
Наьна меттала аьнна дош хезача.
Бувцаш хьо хезача, сона духьалъувтт
Дега бухье дувша кхийна сурташ:
1урра лоаме сийрдайоаха малх,
Тийна лоама к1ала яда юрташ,
Уйла мара кхоачаргйоацаш гаьна
Со вале а, даим сох дог лазаш
Сона дега й1овхал тела нана.
Наьнал, Даьхел, халкъал кхы дезаг1а
Шийх саг лерх1аш волчун фу хургда?
Сона деза, деза корта беттал,
Эггара хьалха сай мотт керча ди.
Хьо ма барра бувца ховчоа
Б1аьхий ба хьо, наьна мотт,
Хьо ма барра бувца ловчоа
Т1ехьле я хьо, наьна мотт.
Ший халкъ Даьхе езаш волчун
Дозал да хьо, наьна мотт,
Ма барра хьо бувца хайча
Ма ираз дар са, наьна мотт.
II Ведущи
Унахочун мел дукха дарбаш даьдар аьнна, х1ама хилац цун лазара бокъонцадола бахьан гуча ца доаккхе. Иштта да метта хьал а, вай мел дувцар пайда бац х1аране ше бувца мотт ц1енбеш, нийсбеш ца бувце, из бувцарах пайда а хургбац.
I Ведущи
Вай мехка массадолча х1аман доаг1а, лард, овла, духье, г1алг1ай паччахьалкхен са – г1алг1ай мотт хила беза. Мотт боаца паччахьалкхе - паччахьалкхе яц, колони я, мотт боаца къам – ираз дайна, кортамукъале йоаца къам да. Х1аьта тахан вай паччахьалкхе я . Вай паччахьалкхен мотт г1алг1ай мотт ба. Г1алг1ай конституции т1а а белгалдаьд эрсий мотти г1алг1ай мотти г1алг1ай паччахьалкхен метташ да аьнна. Новкъостий, тахан ванна хьалхашка латта кертера декхар да вай мохк, мотт, паччахьалкхе лораяр, цунца лораю вай кортамукъале.
VII Хьехархочун дош.
Внеклассное мероприятие на тему :Благородство и Этикет у ингушей.
КЛАССАЛ АРАХЬАРА МЕРОПРИЯТИ
Тема: Къаман корта- эхь, эздел,г1алг1ай хоза г1улакхаш
Г1алг1ай массаз хиннаб
эздел долаш,
Царгара из даьккха
моттиг яц.
Аз-м доаккхал ду се
г1алг1а волаш,
Духхьал деша тоама
яхаш дац.
Угурчиев Ш. А-Г.
Лоарх1ам: эхь-эзделах,даьй вахарах, къаман хозача г1улакхех бола дешархой кхетам совбаккхар; уж 1омаде а тахка а берий безам кхебар; г1алг1ай багахбувцамцара безам совбаккхар.
Гойтара г1ирс: плакат, интерактивни доска, тайп-тайпара г1алг1ай меттала арадувлача газетий,журналий выставка; г1алг1ай литература.
l. Мероприяти д1айолаяр
ll.Хьехархочун дош.
Хам бе велча хам баь варгвоацаш, мах бе велча булургбоацаш да эздел, яхаш да вай даьй кица.
Хьамсара новкъостий, ер мероприяти д1ахьоргья вай эхь-эздел, къаман хоза г1улакхаш дувцаш,кердадоахаш. Тахан вай бувцаш бола мотт, леладеш дола 1аьдалаш, г1улакх-эздел даьшкара хьа1ома а даь,леладеш да. Вай дай-ноаноша а шоай дай-ноаношкара 1омадаьд уж.
Вай къаман дукха да хоза эздий г1улакхаш, масала: хьаьша-да ларх1ар, зоахалол дувцар, саг йоалаеш замеш бахар, нускал хи т1а даккхар, кхы дуккха а. Х1анз дош лургда вай дешархошта.
lll.Дешархой хоамаш
Дешархо 1. Эхь-эздел, г1улакх, сий, даьй 1аьдалаш, наьна мотт шийца доацаш вола саг, со цу къамах ва ала йиш йолаш вац. Х1ара къаман ше-ший тайпара да уж. Из кхетадеш хила беза кагирхой. Б1арччача халкъа юхь к1айеш, вай даьша леладаь дика г1улакхаш ц1аккха дицлургдоацаш.т1ехьенгара-т1ехьенга доалаш д1адахьа деза массане а. Из вай леладарга хьежжа айлургда халкъа сий.
Хало йоацаш атта дулош
Х1ама да из эздел яхар.
Адмий безам дукхаг1а хулаш,
Сийлахь ду цо сага вахар.
Эздел лелош атта да,
Бакъда, сий цун лакха да.
Наха юкъе хоза доацаш
Г1улакх да из г1ожал яхар.
Юххе г1олла син-пха лоацаш,
Деге дода г1ожа 1ахар.
Г1ожал-ийрча г1улакх да,
1овдалала дакъа да.
Эздело даь дикахетар,
Даьчун хам духьаллатт.
Г1ожало даь халахетар,
Даьра чов еш дег т1а латт.
Даим эздел леладе!
Г1ожалах дег1 лораде!
Дешархо: Хьалхарча замалахьа кхалнаха ц1аг1а тайп-тайпара балхаш деш хиннад маха боаккхаш: палчакх еш хиннай, чокхи тегаш хиннад. Маха боаккхаш йолча йи1ий ц1и хозаш хиннай, х1аьта шоай балха юкъе иллеш доахаш хиннад мехкараша . Х1анз из илли аргда вайна Барханоева Маликас.
Хьо ца воаг1аш ма 1елахьа.
Са дог доха ма делахьа
Нанна ваха хьо даьла1
Дего хержар ва хьо ца1.
Цу хьай дына баргаш хезча,
Гаьнара воаг1аш сайна вайча,
Тохалу са керахь дог,
Ц1аьхха байлу ловза ког.
Лоалахошка ловзар долаш,
Хьо ца1 вар са б1арг т1аотташ.
Везавелар чухь са доацаш,
Дуне дац са х1анз хьо воацаш.
Ц1аг1арбарех лечкъаеш, йоал со хьона палчакх еш.
Сахиларга йоал ца тхьовсаш
Дийнахь-бус хьо дего вувцаш
Малхах-дукъах бутт хьалбаьлча,
Сийсара вай шинне дийцача,
Хьежаш хургья даде йо1
Хье ма лелахьа бабий во1.
Къоано воаг1аш шийна вайча,
Баьри говра т1ера 1овессав.
Шийгара доаг1а з1амаг1ал дича,
Баркал даьккхе д1аихав.
Ший халкъа сий лорале
Г1алг1а массаза а фе хургва,
Мехка кхерам т1абоаг1е,
Чехка оарцаг1а из вувргва.
Бакъда,гуш хуле воккхаг1вар,
Г1аьле оза лоарх1авергвац:
Цунца хьакхашта из валар
Г1алг1ай эздело могадеш дац.
Эхь-эздел ца леладар
Дас-нанас а цунна могийтаргдац.
Х1аьта цар яхар ца деш вар,
Г1алг1ашта юкъе тарлургвац.
Эздел леладер сий долаш
Волга бакъду Даьхено.
Хилар Далл а из везаш
Тешал ду бусалба дино.
Сийле хьона, дуне мел латта,
Дохаргдоаца Г1алг1ай Эздел!
Денгар-денга хозлуш ма латт
1а сийрдайоаха Г1алг1айче.
lV. Къаьнара зоахалол
Дешархо: Зоахалолаш а дувцаш цхьацца дунен безам буаш хиннаб хьалхарча замалахьа ловзарга кагийча нахеи мехкарашеи. Ловзар эттача дийи бийсеи ца къовсаш д1ахьош хиннад.
Дешархоша шоай новкъоста зоахалол дувц (зоахалола юкъе ба 7-ча класса дешархой).
Дунен сердало а хургйолаш,вахара дегаг1оз а йолаш,йиза гуйре санна хьо беркате а йоахоргволаш ва ер Мухьмад. Хьай къона безам укхунца хотта раьза яле, со цунга г1оргья ала деза-кх 1а.
Ер фу саг ва аьлча, укхун мел вола гаргара саг эттача ц1аг1а 1оховш вац ер. Болх бе ховш, кулга говзал йоалаш саг ва ер, ше д1аэттар хьадеш. В1алла даьра ахча шортта ма доаккх укхо, вешта ше даьккхар хьал ца тессача 1еш-м вац.
Ер хьайна чу а лоатталургвале, ер хьайна кара1омалургва,аьнна хете, майрра укханна бйара а хьеже йоаг1аргья ала деза 1а.
(Йо1ои з1амигача сагои халхар ду)
Дешархо: Кагийча наха мехкарашка хаттараш телаш хиннад, йи1ий хьаькъал тохкаш.
(Зоахалол дийцача к1аьнкаша хаттараш тел йи1игашка:
1.Боккхача форда юккъе латташ истол хиннад. Цу истола т1а йиъэ ми1инге цхьатарра бена биъ кхокха 1охайнаб. Цхьатарра 1охайшаб, цхьатарра х1ама йиай, цхьатарра хьалг1айттад. Малаг1а баьг1аб тхьамадалла.
-Къулбехьера бенар. Къулбехье-Макка я- жоп лу йи1иго.
2.Йо1, ладувг1алахь. Зоахалол а хинна маьре а яха доахан д1алахка яхай хьо. Хьа бе тиша саьрг бооал.,х1аьта наькъа юккъе дошо саьрг улл. Хьаэцаргбарий 1а из саьрг?
- Сай бе боалла саьрг сайга бутаргбар аз. Сай фусам хувцаргьяцар аз, х1аьта хьо а хувцаргвацар.
3. Боккха форд ба хьона, форда йисте цхьа га яг1а, цу гаьна т1а пхи г1а доал мел ч1оаг1а мух хьакхарах, дог1а делхарах,1ай а аьхки а, гурахьа а б1аьсти а, бос ца хувцалуш, агарал совг1а меттахьа ца доалаш. Фуд из?
-Аз кхетадечох, боккха форд-дуне да, форда йисте яг1а га- вай кхоллам ба, гаьна т1ара пхи г1а бусалба сага Дала декхар а даь, дийнахьа де дезаш т1адилла пхи ламаз да,-аьннад йо1о.
Дешархо: Тхьовра, вай даьй хана, йо1 чокхи т1а а дийхе, ший к1удал белаж т1а а оттайийя, воккаг1чун сийдеш, з1амаг1чунца дувца безаме къамаьл долаш, хьастара хий да арайоалаш хиннай. Цу хьаста юххе хиннаб беррига безам а морзо а. Йо1ои з1амигача сагои деш дола къамаьл эзделаца хиннад.
V.Дешархой хоамаш.
Даьлагара ва хьаьша ,оалаш да. Г1алг1ай къамо массахана дикаг1дар, хозаг1дар лоаттадаьд хьаьшана лаьрх1а, кхыметтел ц1а а хиннад хьаьша лаьрх1а. Ди-бийса ца къовсаш хьаьша-да т1аэца кийча хиннаб г1алг1ай.
Замечательные обычаи гостеприимства дагестанцев ни в коей мере не утратили своего значения в жизни горцев.
1.Эзделах лаьца малаг1а кицаш довз шоана?
Дешархо: Дуне хозду малхо-саг хозву г1улакх-эздело.
Дешархо: Эг1азваха эздий саг воасталургва, воацар , киса бий а баь леларгва.
Дешархо: Эздел доацачунга денал хургдац, денал доацачунга эздел а хургдац.
Дешархо: Сий долаш ваха хала да, сийдоацаш вала атта да.
Дешархо: Хьайна во хиннадале корта ураг1а кхаба; нахаца во хиннадале, оллавенна лела.
2. Эзделах лаьца ховли-довзали хой шоана?
Дунен чу ше вахаш саг лоравала везар фуд? (Наха во ва алийтар да)
Саго ше вахаш , лораде дезар фуд? (Сий)
Ц1аккха лерг а доацаш, делча дохка а лургдоацаш дар фуд? (Эхь-эздел)
Сага сий доаккхар фуд? (Эхь-эздел, хоза оамал)
3.Эзделаца доаца г1улакхаш довзий шоана?
-Гучахьа воацача сагах 1отташ х1ама алар;
-Саго къамаьл деча хана юкъелелхар;
-1овдала бегаш бар;
-шийга аьлча ловргдоаца х1ама нахага алар;
-Шийгара г1алат даларах ца кхераш хилар;
-Воккхаг1чун даь ца 1еш,з1амаг1чун а сий ца дар;
-т1ехъяьнна баге лееш, деррига къамаьл шийна т1аэца г1ерташ хилар;
-Нахах ца вашаш хилар;
-Бегаш беча хана т1ехваьнна велар;
-наьха къайленаш ха г1ертар;
-Наха хьалха ший сий доврах ца кхерар,….
Читайте также: